Op 4 oktober 1992, het feest van Sint Franciscus, ondertekenden de Mozambikaanse president en secretaris van FreLiMo, Joaquim Chissano, en Afonso Dhlakama, de leider van ReNaMo, de guerrilla die sinds de onafhankelijkheid tegen de regering van Maputo streed, in Rome een Algemeen Vredesakkoord dat een einde maakte aan 17 jaar burgeroorlog (honderdduizenden doden; 3 tot 4 miljoen binnenlandse ontheemden en vluchtelingen in de buurlanden).
De ondertekening vormde de afsluiting van een lang onderhandelingsproces dat een jaar en een paar maanden duurde en plaatsvond in het hoofdkwartier van de Gemeenschap van Sant'Egidio, in een niet groot maar wel gastvrij gebouw, in een tuin met bananenbomen die ons aan Afrika doen denken en een grote olijfboom die ons eraan herinnert dat we na de stortvloed van vuur van gewapende conflicten weer kunnen gaan samenwerken. Daar, in Trastevere, hadden enkele leden van de Gemeenschap (de oprichter, Andrea Riccardi, en een priester, Matteo Zuppi, nu aartsbisschop van Bologna), een Mozambikaanse bisschop (Jaime Gonçalves, Ordinaris van Beira, die onlangs is overleden) en een 'facilitator', een vertegenwoordiger van de Italiaanse regering (Mario Raffaelli), geduldig een dialoog geweven tussen degenen die vochten in naam van ideologie en macht. Ze hadden een onderhandelingskader opgezet onder de vlag van de eenheid van het Mozambikaanse volk, op zoek naar wat verenigt en niet naar wat verdeelt.
Het Algemeen Vredesakkoord voorzag in de overdracht van guerrillawapens aan de VN-troepen, de integratie van ex-strijders in het reguliere leger, procedures voor het opruimen van mijnen en de pacificatie van plattelandsgebieden, een reeks stappen die bedoeld waren om de gewapende confrontatie tussen de partijen om te vormen tot een strijd die gebaseerd was op grondwettelijke en democratische regels. De verkiezingen van 1994, de eerste echt vrije verkiezingen in de voormalige Portugese kolonie, zouden het succes van het hele onderhandelingsproces bekrachtigen en voor Mozambique een nieuw seizoen inluiden, dat vooral in het teken van de vrede stond.
Vrede bracht een proces van normalisatie van de situatie en economische en sociale groei op gang. Geen gemakkelijke en een niet-lineaire weg, maar ook een groot succesverhaal, een voorbeeld van hoe een staat de gigantische moeilijkheden en het lijden van een burgeroorlog achter zich kan laten om de altijd complexe, maar kleinere en beter beheersbare uitdagingen van de economie, van de internationale betrekkingen in de geglobaliseerde wereld, van de sociale diversificatie en van de versterking van een burgerlijk geweten aan te gaan.
De geschiedenis van deze naoorlogse decennia wordt inderdaad gekenmerkt door een bittere politieke dialectiek en met pieken van openlijk conflict - tussen 2013 en 2014 had Dhlakama, die zich niet veilig voelde, zijn weg terug naar het bos gevonden en de internationale gemeenschap gedwongen tot een nieuwe bemiddelingspoging - maar ook door de in de regeringspartij levende angst voor democratische verschuivingen, zelfs op lokaal niveau, alsof die de eenheid van het land zouden kunnen ondermijnen. Maar ook door de aanvaarding van de grondwettelijke regels door de opeenvolgende presidenten in Maputo: nadat hij de verkiezingen van 1999 had gewonnen, zag Chissano af van een derde termijn; zijn opvolger, Armando Guebuza, winnaar in de ronden van 2004 en 2009, trok zich ook terug aan het einde van zijn tweede termijn en liet het ambt over aan de huidige president, Felipe Nyuzi.
Ondertussen heeft het jonge land geleidelijk zijn wonden geheeld, de infrastructuur en het communicatienetwerk heropgebouwd en de onderwijs- en gezondheidssystemen versterkt, met alle beperkingen van de sub-Sahara-context. Op sommige gebieden is zelfs continentale uitmuntendheid bereikt. Bijvoorbeeld toen in februari 2002 het eerste DREAM-centrum voor antiretrovirale therapie in Afrika werd geopend, dat van Machava, aan de rand van Maputo. Een gezondheidscentrum gerund door Sant'Egidio, maar niet privé, verbonden met de openbare gezondheidszorg en daarom in staat om iedereen gratis die medicijnen te garanderen die in het Westen het leven van zoveel HIV-positieve mensen redden. Het recht op behandeling, een recht dat vaak geschonden en genegeerd wordt, werd in Mozambique eerder erkend dan in veel andere landen op het continent. Het DREAM-programma heeft zich sindsdien over het hele land verspreid: moeders en kinderen die vrij zijn van AIDS zijn nu een teken van hoop en wederopstanding.
Sant'Egidio is al die jaren dicht bij Mozambique gebleven om na de oorlog ook vrede te winnen. Een generatie die geen oorlog heeft gekend is opgegroeid in de Scholen van Vrede die Sant'Egidio in tientallen steden heeft geopend. Een grote beweging van Youth for Peace heeft zich verspreid over scholen en universiteiten en propageert een cultuur van solidariteit en belangeloosheid, premissen voor een pluralistische en vreedzame samenleving. Bovendien heeft Sant'Egidio er via het BRAVO!-programma voor gezorgd dat tienduizenden Mozambikaanse kinderen bij de burgerlijke stand konden worden ingeschreven, waardoor ze uit de onzichtbaarheid werden gehaald en hun rechten werden beschermd.
Economisch en sociaal gezien is er in 25 jaar tijd veel veranderd. FreLiMo heeft de marxistische ideologie van het begin verlaten en is een fervent voorstander van de vrije markt geworden. Misschien zelfs te veel, tot op het punt dat het een modelleerling van het Internationaal Monetair Fonds wordt genoemd. De partij die het land had geleid om toe te treden tot Comecon, de economische organisatie van de communistische landen die naar Moskou keken, lanceerde uiteindelijk een van de meest uitgebreide en radicale privatiseringsplannen en slaagde erin belangrijke macro-economische resultaten te boeken.
De toenmalige nomenclatuur veranderde snel in een ondernemende bourgeoisie. Een fenomeen dat zich versterkte in de jaren 2000, toen het BBP groeide met 'Chinese' percentages, zozeer zelfs dat het de opkomst mogelijk maakte in verschillende grote steden, Maputo natuurlijk, maar ook Nampula, de economische hoofdstad van het Noorden, van een nieuwe en niet onbelangrijke stedelijke middenklasse. Met de voor- en nadelen van dit proces. De steden zijn plaatsen van duizend mogelijkheden geworden, het verkeer dat zich op alle uren door de straten van Maputo slingert bestaat uit grote wagens. Maar aan de andere kant is het waar dat de ongelijkheid is toegenomen, net als de corruptie, terwijl het communitarisme van de 'onafhankelijkheidsdagen' heeft plaatsgemaakt voor een concurrentiestrijd met soms felle trekjes.
Toen de vrede van Rome getekend werd, erfden de Mozambikaanse leiders een land dat uitgeput was door dertig jaar oorlog, eerst anti-koloniaal en daarna burgeroorlog. Mozambique behoorde tot de armste landen ter wereld, ondanks het feit dat het uitgestrekte grondgebied potentieel rijk was aan grondstoffen en economische mogelijkheden: enorme voorraden steenkool, maar vooral aardgas en waarschijnlijk olie, evenals goud en diamanten. Met de liberalisering van de economie wedijverden investeerders om de geprivatiseerde activa te verwerven, om juist in de energie- en mijnbouwsectoren actief te zijn en om toeristische projecten aan de Mozambikaanse kust te lanceren. Dankzij hen werd het land één van de zogenaamde 'Afrikaanse leeuwen', één van de landen ten zuiden van de Sahara met de sterkste en snelste groei.
Zo'n snel proces heeft ook zijn grenzen getoond, net als de 'vloek van de grondstoffen'. Het ontwikkelingsmodel is niet inclusief genoeg geweest, het heeft het aantal rijken vergroot, maar ook het aantal gemarginaliseerden. En de grote investeringsprojecten die vooral met de exploitatie van de bodem en off-shore te maken hadden, hebben geen werkgelegenheidseffecten gehad die aan de verwachtingen voldeden, des te meer na de val van de grondstoffenprijzen. Vandaag wordt Mozambique dus geconfronteerd met een vermindering van de internationale valutareserves, de ineenstorting van de Metical, de nationale munt, en een stijgende overheidsschuld.
Maar dit zijn inderdaad de problemen van de vrede. Welk land heeft ze niet? Met al zijn moeilijkheden, in een wereld die een derde wereldoorlog in stukken beleeft, maakt dat land dat zich uitstrekt over de Indische Oceaan geen deel uit van de lappendeken. Dus gelukkige zilveren huwelijksverjaardag met vrede, beste Mozambique, en duizend van deze dagen!
Bijgewerkt tot 4 oktober 2017
