Column. De sleutels vinden van een toekomstig samenleven
In slechts een paar jaar heeft er een diepgaande verandering plaatsgevonden: de vrede is verdwenen uit de internationale debatten. Op de voorgrond staat de oorlog. Vrede wordt vaak gezien als een streven van 'nobele zielen', soms gewaardeerd om hun naïviteit, soms geminacht of beschuldigd van medeplichtigheid met de agressor, enzovoort. In enkele jaren heeft deze heersende gedachte zich gevormd met een bittere smaak maar die zich presenteert als realistisch. De Russische agressie tegen Oekraïne was het keerpunt. Sindsdien is het perspectief dat van vechten of helpen vechten. Het Oekraïense verzet tegen de Russen kwam immers tot stand door kracht en opoffering.
Het perspectief op vrede wordt overschaduwd door zoveel oorlogen. De brute terroristische aanval van Hamas op Israël en de ontvoering van Israëli's hebben een vergelding in gang gezet waar geen einde aan lijkt te komen. De wereld is op verschillende fronten in oorlog. Vermeldenswaard is de interne oorlog in Soedan, waar de bevolking zeer veel onder te lijden heeft, honger lijdt of moet vluchten. In Afrika veroorzaakt islamitisch terrorisme lijden en conflicten: in de Sahel, Mozambique en elders. De regio Kivu, in Congo, is een gebied van confrontatie tussen Afrikaanse staten. Oorlog is nu een instrument om de eigen belangen te laten gelden. Er wordt zelfs - in het geval met de islamisten – oorlog gevoerd om te bestaan en de eigen invloed uit te breiden. Hoe kunnen we ontsnappen aan de chantage van oorlog als we het militaire apparaat niet uitbreiden?
De afgelopen weken is er in Europa nagedacht over het vermogen van de Unie om zichzelf te verdedigen en autonoom wapens te produceren, zelfs in het geval van Amerikaanse isolationistische keuzes. Daar komt de crisis van internationale instellingen bij, zoals de VN, de belangrijkste plaats voor conflictoplossing, maar ook de herinnering aan een internationaal 'gemeenschappelijk goed'. Welke toekomst is er voor een wereld die vrede heeft gedegradeerd tot een onwaarschijnlijke droom?
Elke oorlog is anders. Oekraïne worstelt vandaag de dag met het militaire antwoord op de Russen. Macron heeft gesproken over een mogelijke Franse interventie in het land. De Russen hebben opnieuw gedreigd met atoomwapens. Woorden? Misschien, maar van woorden glijdt men gemakkelijk af naar daden, dat wil zeggen naar een breder conflict waarbij het Westen betrokken is. Tot nu toe is dit niet gebeurd, maar een incident is mogelijk, zelfs als het militaire apparaat en de inlichtingendiensten met elkaar praten. Het risico bestaat elke dag. Een Russisch succes in Oekraïne zou een (directe) betrokkenheid van het Westen kunnen uitlokken. De vernietiging van Gaza en de ontworteling van Hamas hebben het probleem van de Palestijnen niet opgelost, voor wiens staat geen plaats lijkt te zijn in het voormalige Palestina. Deze situatie zal nieuwe conflicten of terrorisme veroorzaken.
Het is de vereeuwiging van conflicten in de huidige geopolitieke situatie. Er wordt al twintig jaar gevochten in Kivu en we staan op de drempel van een grotere oorlog. Om uit de tunnel (of meerdere tunnels) te komen, moeten er opnieuw over vrede gesproken worden. Vrede is nooit perfect. Maar vrede moet centraal komen te staan op de internationale agenda. De Verenigde Staten, een paar maanden verwijderd van de presidentsverkiezingen, bevinden zich niet in het beste moment voor dergelijke acties, maar ze zijn nodig. China, verbonden met Rusland maar ook gebrand op een vreedzame wereld, heeft een grote taak met zijn bondgenoot. De Europese Unie, uitgedaagd door een oorlog aan de poorten, lukt het niet om een toekomstgerichte diplomatie te vinden. We moeten de diplomatieke initiatieven vermenigvuldigen, contacten leggen, het isolement doorbreken (dat leidt tot vertekende visies), de perspectieven van de verschillende actoren verkennen, convergenties vinden.
Dit moet gebeuren, want men kan niet eindeloos in oorlog leven. De Oekraïners, die een enorme prijs betalen in levens, emigratie en verwoesting, kunnen dat niet. Vrede is niet makkelijk, maar het moet als toekomstperspectief aangenomen worden: een omkering van de oorlogscultuur. Dit is de vaak onuitgesproken wens van van veel volkeren. Het is de erfenis van de geschiedenis voor Europeanen, die zich de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog en de Shoah zouden moeten herinneren. Op het afsluiten van die geschiedenis werd de democratische wederopbouw in Italië en Duitsland gebaseerd.
In de huidige internationale chaos is niets vanzelfsprekend. De regeringsleiders die vastzitten in een nationalistische visie moeten geholpen worden om een beter begrip te ontwikkelen van de belangen van hun land. Want de veiligheid van een staat of een volk is bovenal vrede. Oorlog is een versnelling die zichzelf in stand houdt: het lost crises niet op, maar wakkert ze juist aan door nieuwe conflicten voor te bereiden. In plaats daarvan moet de internationale orde opnieuw worden opgebouwd, inclusief de verschillende actoren met hun verschillende perspectieven. Het is moeilijk om dit te doen in zo'n multipolaire wereld, tussen actoren die vaak economisch en militair sterk zijn, maar het is noodzakelijk. Het is de grote politieke visie die nodig is. We hebben visionaire staatslieden nodig die niet alleen proberen om vandaag gelijk te krijgen, maar die de sleutels vinden van het toekomstige samenleven.
[Andrea Riccardi]
