Het gevaar van een grootschalig militair conflict in Oekraïne lijkt steeds dichterbij te komen. Voor sommigen lijkt het begin van een oorlog zelfs onvermijdelijk. Is er gevaar voor oorlog in Europa? Deze dramatische vraag zweeft al enkele weken boven ons continent en daarbuiten, nu de spanning aan de grens tussen de Russische Federatie en Oekraïne al geruime tijd een alarmerend niveau heeft bereikt. Alles wijst op een openlijk conflict tussen de twee landen. Rusland verzamelt een alarmerende hoeveelheid troepen en materieel, Kiev doet hetzelfde en aanvaardt, goed op de hoogte van het verschil in strijdkrachten, bereidwillig steun van andere landen, waarvan sommige, om de waarheid te zeggen, weinig bereid zijn risico's te nemen. Westerse regeringen hebben hun burgers gevraagd Oekraïne te verlaten.
De escalatie van verklaringen en waarschuwingen in de media lijkt een niet te stoppen spiraal op gang te hebben gebracht. Maar we moeten duidelijk blijven zeggen dat het vandaag de dag waanzin is om te denken aan een terugkeer naar oorlog in Europa. Dat zou betekenen dat in een oogwenk meer dan 75 jaar geschiedenis zou worden ontkend waarin, afgezien van de nog niet geheelde wond van de Balkan, ons continent wonderen van vrede heeft kunnen verrichten. Denk maar aan het einde aan langdurige en herhaalde vijandelijkheden, zoals die tussen Frankrijk en Duitsland. En bovenal het feit dat Europa erin geslaagd is uit de grote afgrond van de Shoah te herrijzen. Het was geen uitgemaakte zaak dat de democratie zou zegevieren en dat de Unie, hoewel onvolmaakt, toch een belemmering zou vormen voor oorlog.
Het internationale kader is natuurlijk complex. Het Rusland van Poetin vraagt om garanties voor zijn veiligheid, die het bedreigd ziet door een eventuele toetreding van Oekraïne tot de NAVO. De Verenigde Staten en hun bondgenoten zijn niet van plan de vrijheid van lidmaatschap van het Bondgenootschap in te perken. Moskou denkt en handelt als een wereldmacht en heeft dit de afgelopen jaren bij verschillende gelegenheden laten zien. Eerst in Syrië, daarna in Libië. Maar ook in meer afgelegen Afrikaanse situaties. De Europese landen komen op dit cruciale punt aan met verschillende standpunten, deels afgeleid door verkiezingskwesties, sommige zeker bezorgd over de rampzalige gevolgen die een conflict zou hebben voor hun betrekkingen met de Russische Federatie.
Rusland en Europa zijn met elkaar verbonden door talrijke banden die niet gemakkelijk los te maken zijn en die betrekking hebben op het geopolitieke evenwicht van het continent, op het delen van cultureel erfgoed dat voor beide van doorslaggevend belang is, en op de economische betrekkingen, die vooral verband houden met de gasvoorziening, maar ook met een netwerk van handelsbetrekkingen en de aanwezigheid van Europese ondernemingen in de Russische Federatie.
Een oorlog, van welke omvang en aard dan ook, zou geen van deze problemen oplossen en zou de Oekraïense bevolking enorm veel leed berokkenen, veel groter dan het leed dat tot nu toe al is toegebracht. Sinds 2014 zijn er al meer dan 14.000 slachtoffers gevallen in het conflict in de Donbass. Ja, want er is al bijna acht jaar oorlog in Oekraïne, ook al wordt dat vaak vergeten. Wat zou er gebeuren als het front breder wordt en andere landen erbij betrokken raken? Er zijn hectische onderhandelingen aan de gang. De besprekingen tussen Rusland en de Verenigde Staten worden voortgezet en, hoewel de confrontatie verbeten is, zijn zij niet onderbroken. De poging van de Franse president Macron is van groot belang: hij opent een gezaghebbend communicatiekanaal met het Kremlin, hij bewandelt de weg van bemiddeling tussen Moskou en Kiev, hij probeert het Normandië-format en het onderhandelingsprogramma van Minsk, die het enige platform zijn voor een vreedzame oplossing van het conflict in Donbass, nieuw leven in te blazen.
Paus Franciscus blijft onvermoeibaar zijn stem verheffen om op te roepen tot de verantwoordelijkheid voor de vrede. "Oorlog is waanzin," zei hij afgelopen woensdag, en hij vroeg de verantwoordelijken om het algemeen belang boven dat van de partijen te stellen. Ja, want onder de vele absurditeiten van deze kwestie is er ook die van twee strijdende volkeren, verenigd door een lange gemeenschappelijke geschiedenis, die, hoewel doorspekt met conflicten, ook vele draden van familie- en vriendschapsbanden heeft voortgebracht, alsmede een grotendeels gemeenschappelijk cultureel erfgoed, het delen van hetzelfde christelijk geloof. En dit gaat verder dan geopolitieke, economische of strategische overwegingen. Zou het vandaag niet belangrijk zijn om opnieuw voor de vrede te demonstreren, zoals twintig jaar geleden tegen de oorlog in Irak werd gedaan? Het zou geen inventief idee zijn, maar een daad van realisme van de kant van de Europese volkeren.
[ Marco Impagliazzo ]
